Władze miasta Tomaszowa Mazowieckiego na progu Niepodległości

• 
• 

9 listopada 2021

W związku z przedłużającą się wojną władze Niemiec i Austro-Węgier, chcąc pozyskać  polskiego rekruta, wydały 5 listopada 1916 r. tzw. „Akt dwóch cesarzy”. Zapowiadały w nim utworzenie z ziem byłego Królestwa Polskiego państwa polskiego ściśle podporządkowanego Państwom Centralnym. Społeczeństwo polskie nie poparło tego aktu. W terenie zaczęto tworzyć polską administrację z zachowaniem jednak podległości władzom okupacyjnym. Z inicjatywy okupantów została utworzona Tymczasowa Rada Stanu, a następnie Rada Regencyjna. Tak kształtowały się początkowo centralne organy władzy, jednak wielką pracę w odzyskanie niepodległości wnieśli mniej znani bohaterowie władz miejskich i gminnych.

W Tomaszowie Mazowieckim w wyniku przeprowadzonych w lutym 1917 r. wyborów kurialnych ukonstytuowała się 24 osobowa Rada Miejska. Jej przewodniczącym był Jan Kowalczewski, jego zastępcą Maurycy Halpern, a sekretarzem Kazimierz Sadłowski. Od 27 marca jej przewodniczącym był Stanisław Narewski. Organem wykonawczym był Magistrat składający się na początku 1918 r. z 36 osób. Na jego czele stał burmistrz - od 19 lutego 1918 r. Polak Tadeusz Osiński. Zarząd miasta składał się z 6 osób: pierwszego i drugiego burmistrza oraz czterech ławników. Radni na posiedzeniu w dniu 12 listopada 1918 r. – będąc pod wrażeniem nastrojów rewolucyjnych w różnych częściach kraju i Europy, postanowili złożyć swe mandaty i do czasu wybrania w powszechnych wyborach nowej Rady Miejskiej, oddać władzę w mieście tomaszowskiej Radzie Delegatów Robotniczych. Sytuacja trwała krótko, ponieważ decyzja ta spotkała się z ostrą reakcją polskich już władz państwowych. Tomaszowska Rada Miejska na posiedzeniu w dniu 12 grudnia 1918 r. odwołała swoja uchwałę, ponownie podejmując pracę.

Dnia 13 grudnia 1918 r. ukazał się Dekret o wyborach do rad miejskich na terenie byłego Królestwa Polskiego. Organami samorządu miejskiego stawały się rady i magistraty. W miastach wielkości Tomaszowa Mazowieckiego wybierano radę liczącą 28 członków, która była organem uchwałodawczym. Organem wykonawczym był Magistrat. Na jego czele stał prezydent, który miał do pomocy zastępcę i kilku ławników. W Tomaszowie Mazowieckim pierwsze, w pełni demokratyczne, wybory do Rady Miejskiej odbyły się 9 marca 1919 r. W wybranej Radzie znalazła się jedna kobieta Eugenia Lukter, dwie osoby duchowne oraz lekarz. Najwięcej było robotników, tkaczy i ślusarzy. Na pierwszych posiedzeniach Rady wybrano nowe władze miasta. Prezydentem został Stanisław Gruszczyński (PPS), jego zastępcą Kazimierz Petrykowski (PPS) zaś ławnikami: Izaak Freundlich (syjonista), Marceli Dietrich (PPS) i Hieronim Eberle (PPS). Przewodniczącym Rady został Karol Kotarski (PPS), jego zastępcą Wojciech Kamiński (PPS) a sekretarzem Aleksander Gawroński (NZR).

Zaprezentowane na wystawie dokumenty pochodzą z zasobu tomaszowskiego Oddziału APPT z zespołów: Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, Zbiór Plakatów i Druków Ulotnych oraz Zbiór Ikonograficzny i Fotograficzny. Zapraszamy do zapoznania się z ekspozycją.

Zawiadomienie Komisarza Wyborczego z 24 lutego 1917 r. o wynikach wyborów do Rady Miejskiej.

 

Protokół pierwszego posiedzenia Rady Miejskiej z 14 kwietnia 1917 r.

 

Projekt Regulaminu Rady Miejskiej, 3 sierpnia 1917 r.

 

Pismo Rady Miejskiej i Magistratu z 17 października 1917 r. do Rady Regencyjnej.

 

Protokół posiedzenia Rady Miejskiej z 12 listopada 1918 r.

 

Uchwały Magistratu z 22 stycznia 1918 r.

 

Uchwały Magistratu z 12 grudnia 1918 r.

 

Rada Delegatów Robotniczych na fotografii.

 

Protokół posiedzenia Rady Miejskiej z 12 grudnia 1918 r.

 

Lista kandydatów do Rady Miejskiej w Tomaszowie Mazowieckim z 1919 r.

 

Protokół z wyborów Rady Miejskiej z 9 marca 1919 r.

 

Karol Kotarski – przewodniczący Rady Miejskiej.

 

Stanisław Gruszczyński – prezydent miasta Tomaszowa Mazowieckiego.