Armia Rzeczypospolitej u schyłku XVIII wieku

• 
• 

2 sierpnia 2021

Schyłek XVII wieku przyniósł widoczny upadek tradycyjnej staropolskiej wojskowości. Mimo, że od wielkiego zwycięstwa na Turkami pod Wiedniem (12 września 1683 r.) minęło niewiele czasu, różnica jakości była zdecydowanie niekorzystna. Czemu tak się stało? Brak pieniędzy na rozwój armii, upadek morale wojska, zmiany w europejskiej sztuce wojennej, rozterki polityczne państwa. Powodów było wiele.

Widoczny w drugiej połowie XVIII wieku nurt reformatorski, mający na celu wzmocnienie państwa nie ominął też jego sił zbrojnych. Likwidacji uległy tradycyjne polskie formacje, takie jak husaria, jazda pancerna, czy „znaki lekkie” (czyli oddziały lekkiej jazdy). W ich miejsce wprowadzono jednolite, tworzone na wzór innych armii europejskich, brygady kawalerii narodowej i pułki przedniej straży. Przemiany objęły również piechotę oraz struktury dowodzenia wojskiem. Wreszcie reformy Sejmu Wielkiego (1788-1792) zakładały rozbudowę sił zbrojnych do liczebności 100 tysięcy żołnierzy, czego nie udało się zrealizować.

Warto podkreślić, że u schyłku XVIII wieku, zarówno w wojnie polsko-rosyjskiej 1792 r. (czyli wojnie w obronie Konstytucji 3 Maja 1791 r.) oraz w powstaniu kościuszkowskim 1794 r. brali udział żołnierze i oddziały wojskowe, w dużej mierze zdobywający dopiero doświadczenie w nowych realiach, nadal na pewnym etapie organizacji i jak zwykle musieli oni sprostać na polach bitew liczniejszemu przeciwnikowi. Pamiętajmy też, ze z tych właśnie środowisk wyszli żołnierze i oficerowie, którzy swoje talenty rozwijali niedługo później w Legionach Polskich gen. Jana Henryka Dąbrowskiego oraz innych polskich oddziałach u boku Napoleona I.

Jako ilustrację tej części naszych opowieści wokół dziejów Konstytucji 3 Maja 1791 r., prezentujemy pierwszą stronę „patentu wojskowego” – czyli dokumentu określającego organizację oddziału wojska i powołującego jego dowódcę. List ten dotyczy lekkiej jady tatarskiej (chorągwi) Aleksandra Mustafy Ułana z 1764 r. Oddział ten, ujęty u schyłku omawianej epoki w struktury 4 Pułku Przedniej Straży, brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej 1792 r. i w powstaniu kościuszkowskim 1794 r. Przez pewien czas stacjonował w Warcie, jako część wojsk wielkopolskich.