- Zarys dziejów tomaszowskiego rzemiosła

Jesteś tutaj: Start / Wystawy on-line / Zarys dziejów tomaszowskiego rzemiosła

Zarys dziejów tomaszowskiego rzemiosła

• 
• 

6 grudnia 2016

Rzemieślnicy zaczęli organizować się w cechy, które angażowały się w organizację wystaw, kiermaszów, a także współuczestniczyły wraz z lokalną administracją w organizacji imprez ogólnomiejskich. Pierwszym cechem, jaki powstał w Tomaszowie był Cech Sukienników, założony w 1824 r. W następnych latach założono cechy: fryzjerów, stelmachów, ślusarzy, gwoździarzy i kowali, szewców.

Wybuch I wojny światowej spowodował unieruchomienie większości zakładów rzemieślniczych w mieście, pozostałe zostały zamknięte po wprowadzeniu okupacji niemieckiej. Po zakończeniu Wielkiej Wojny nastąpił powolny rozwój rzemiosła. Wznowiło działalność 7 cechów skupiających miejscowych rzemieślników. W 1922 r. były to cechy: sukienniczy, piekarski, stolarski, szewski, bednarski, ślusarzy i rzeźniczy. W rok później utworzono cechy: kołodziejski i kowalski. W 1935 r. w Tomaszowie było 14 cechów, w których zrzeszonych było 420 rzemieślników. Rzemiosłem zajmowali się przede wszystkim Żydzi, choć w źródłach można spotkać profesje całkowicie zdominowane przez Polaków. Na przykład w 1927 r. zarejestrowanych było 751 rzemieślników Żydów, prowadzących samodzielnie swoje warsztaty. Funkcjonowało 5 cechów stricte żydowskich: rzeźniczy, krawiecki, szewski, piekarski i stolarski. W 1938 r. z pracy w rzemiośle utrzymywało się 5,5% miasta.

Rozwój rzemiosła w Tomaszowie Mazowieckim, jak i w całej Polsce przerwał wybuch II wojny światowej. Stolarze zaczęli odczuwać brak drewna, krawcy – nici i dodatków, szewcy – skóry itd. Z braku surowców przerabiano i naprawiano wyłącznie stare rzeczy. Rzemiosło poniosło olbrzymie straty na skutek eksterminacyjnej polityki okupanta niemieckiego wobec ludności, szczególnie mniejszości żydowskiej. Nadzór nad zakładami rzemieślniczymi w Tomaszowie Mazowieckim sprawował Powiatowy Wydział Rzemieślniczy, przemianowany potem na Powiatowy Związek Rzemieślniczy.

Rozwojowi rzemiosła nie sprzyjała również polityka władz państwowych po zakończeniu II wojny światowej. Ustawa nacjonalizacyjna pozostawiła rzemiosło poza swoim zasięgiem, które odrodziło się po wojnie w tradycyjnych strukturach własnościowych, z rozbudowanym samorządem w postaci izb rzemieślniczych. Sektor prywatny był systematycznie rugowany z produkcji przemysłowej, powszechnie stosowano przymusowy zarząd państwowy, który uniemożliwiał właścicielom kierowanie przedsiębiorstwami i korzystanie z zysków. W mieście w latach 1944-1946 było 41 zakładów prywatnych i rzemieślniczych, a już w latach 1947-1949 zaledwie 7. W 1950 r. natomiast jedynie 117 osób trudniło się rzemiosłem.

Na wystawie zaprezentowano tylko nieliczne dokumenty z zasobu Archiwum Państwowego w Piotrkowie Trybunalskim Oddział w Tomaszowie Mazowieckim dotyczące rozwoju rzemiosła w mieście. Pochodzą one z zespołów: Zbiór cechów miasta Tomaszowa, Powiatowy Związek Rzemieślniczy w Tomaszowie Mazowieckim, Grodzki Związek Rzemieślniczy w Tomaszowie Mazowieckim oraz z Akt miasta Tomaszowa Mazowieckiego.

Zbiór cechów miasta Tomaszowa – zesp. nr 11
Protokoły Instancji Starszych Zgromadzenia Bednarskiego, 1851-1857 – sygn. 1;

 

Zbiór cechów miasta Tomaszowa – zesp. nr 11
Księga przychodów i rozchodów Cechu Fryzjerów, 1936-1944, sygn. 2;

 

Zbiór cechów miasta Tomaszowa – zesp. nr 11
Księga czeladników Cechu kamieniarzy, 1897-1909, sygn. 3;

 

Zbiór cechów miasta Tomaszowa – zesp. nr 11
Wyciąg z protokołu obrad i uchwał powziętych na zjeździe mistrzów kominiarskich województwa łódzkiego z 14.06.1925 r., sygn. 4;

 

Zbiór cechów miasta Tomaszowa – zesp. nr 11
Kalendarz na rok 1928, sygn. 4;

 

Zbiór cechów miasta Tomaszowa – zesp. nr 11
Życzenia noworoczne na rok 1921, sygn. 4;

 

Zbiór cechów miasta Tomaszowa – zesp. nr 11
Zaświadczenie cechowe, Cech kowali, 1929-1939, sygn. 5

 

Zbiór cechów miasta Tomaszowa – zesp. nr 11
Protokół zebrania Cechu Piekarskiego, 1928-1941, sygn. 7;

 

Zbiór cechów miasta Tomaszowa – zesp. nr 11
Księga majstrów Cechu Stelmachu, Ślusarzy, Gwoździarzy i Kowali, 1840-1907, sygn. 11;

 

Zbiór cechów miasta Tomaszowa – zesp. nr 11
Księga zapisów na majstrów Cechu Sukienników, 1824-1864, sygn. 14;

 

Zbiór cechów miasta Tomaszowa – zesp. nr 11
Księga zapisów terminatorów Urzędu Starszych Zgromadzenia Szewców w Tomaszowie Mazowieckim, 1922-1929, sygn. 26;

 

Zbiór cechów miasta Tomaszowa – zesp. nr 11
Księga uczniów Cechu Ślusarzy, 1912-1927, sygn. 29;

 

Zbiór cechów miasta Tomaszowa – zesp. nr 11
Księga kasowa Cechu Kowali, 1842-1910, sygn. 30

 

Zbiór cechów miasta Tomaszowa – zesp. nr 11
Zestawienie kosztów związanych z uroczystością udekorowania sztandaru cechowego w dniu 15 lutego 1930 r. Cechu Ślusarzy, sygn. 32;

 

Zbiór cechów miasta Tomaszowa – zesp. nr 11
Księga mistrzów Cechu Piekarzy, 1921-1941, sygn. 34;

 

Zbiór cechów miasta Tomaszowa – zesp. nr 11
Książka rzemieślnicza Cechu Stolarzy, 1891, sygn. 35;

 

Zbiór cechów miasta Tomaszowa – zesp. nr 11
Książka egzaminów czeladniczych Cechu Szewców, 1922-1928, sygn. 36;

 

Zbiór cechów miasta Tomaszowa – zesp. nr 11
Zaświadczenie wydane przez Urząd Starszych Zgromadzenia Bednarskiego, 1844, sygn.38.

 

Powiatowy Związek Rzemieślniczy w Tomaszowie Mazowieckim, zespół nr 353
Sprawozdanie z pracy w wrześniu 1942 r., sygn. 7;

 

Powiatowy Związek Rzemieślniczy w Tomaszowie Mazowieckim, zespół nr 353
Podanie o wydanie zezwolenia na prowadzenie rzemiosła, 1943, sygn. 9;

 

Powiatowy Związek Rzemieślniczy w Tomaszowie Mazowieckim, zespół nr 353
Umowa o naukę w rzemiośle, 1942, sygn. 10;

 

Powiatowy Związek Rzemieślniczy w Tomaszowie Mazowieckim, zespół nr 353
Kwestionariusz właściciela warsztatu rzemieślniczego, 1943, sygn. 21;

 

Grodzki Związek Rzemieślniczy w Tomaszowie Mazowieckim, zesp. nr 354.
Rejestr Cechu Metalowego, sygn. 1;

 

Grodzki Związek Rzemieślniczy w Tomaszowie Mazowieckim, zesp. nr 354.
Rejestr Cechu Spożywców, sygn. 2;

 

Grodzki Związek Rzemieślniczy w Tomaszowie Mazowieckim, zesp. nr 354.
Rejestr Cechu Włókniarzy, sygn. 3;

 

Grodzki Związek Rzemieślniczy w Tomaszowie Mazowieckim, zesp. nr 354.
Spis członków według branż, sygn. 5;

 

Grodzki Związek Rzemieślniczy w Tomaszowie Mazowieckim, zesp. nr 354.
Egzaminy mistrzowskie i kwalifikacyjne, sygn. 6;

 

Grodzki Związek Rzemieślniczy w Tomaszowie Mazowieckim, zesp. nr 354.
Rejestr członków wszystkich cechów i sekcji, 1945, sygn. 8.

 

Akta miasta Tomaszowa, zesp. nr 7
Lista handlarzy i procederzystów, 1843, sygn. I/44;

 

Akta miasta Tomaszowa, zesp. nr 7
Lista rękodzielników i różnych profesjonalistów, 1843, sygn. I/51;

 

Akta miasta Tomaszowa, zesp. nr 7
Spis majstrów i kołodzieji z 14.02.1923 r., sygn. III/504;

 

Akta miasta Tomaszowa, zesp. nr 7
Dane o ilości zakładów przemysłowych z 21.09.1937 r., sygn. III/2106, s. 284.