Źródła do wojny polsko-rosyjskiej 1919-1921 w zasobie Archiwum Państwowego w Piotrkowie Trybunalskim Oddział w Tomaszowie Mazowieckim

• 
• 

12 sierpnia 2020

Jednym z najważniejszych zadań odrodzonego państwa polskiego było dążenie do jak najkorzystniejszego kształtu terytorialnego. Starania te realizowano różnymi sposobami, poczynając od dyplomatycznych zabiegów u zwycięskich państw Ententy, aż na militarnych rozstrzygnięciach kończąc. Spośród konfliktów zbrojnych toczonych o granice, największe znaczenie miała wojna z Rosją Radziecką. Wojna polsko-rosyjska (zwana również wojną polsko-bolszewicką) rozpoczęła się 14 lutego 1919 r. starciem koło miasteczka Mosty na Grodzieńszczyźnie. Jej kulminacyjnym punktem była Bitwa Warszawska, która rozegrała się sto lat temu w sierpniu 1920 r. Konflikt zakończył się 18 marca 1921 r. zawarciem traktatu w Rydze. Zwycięstwo Polski w tej wojnie stało się spoiwem narodu polskiego oraz powodem do dumy dla Polaków.

Wraz z odzyskaniem przez Polskę niepodległości rozpoczęto intensywne prace nad zorganizowaniem sprawnie działającego aparatu administracyjnego, tak cywilnego, jak i wojskowego. Można wyróżnić trzy podstawowe płaszczyzny działalności administracji ogólnej w aspekcie wojskowym. Pierwsza z nich to kwestia ewidencjonowania poborowych i rezerwistów oraz wsparcie dla mobilizacji ludzi i sprzętu. Drugą były sprawy związane m.in. z wypłatą rent i zapomóg dla rodzin wojskowych. Trzecim zadaniem było wychowanie patriotyczne i promocja obronności, animowanie stowarzyszeń działających na rzecz wojska, itp. Pragnąc upamiętnić te ważne wydarzenia zapraszamy do zapoznania się z najciekawszymi dokumentami archiwalnymi do dziejów wojny przechowywanymi w zasobie Archiwum Państwowego w  Piotrkowie Trybunalskim Oddział w Tomaszowie Mazowieckim. Autorzy wystawy mają nadzieję, że skłonią pasjonatów do obcowania z historią za pośrednictwem źródeł z epoki.

Tomaszów Mazowiecki na początku lat 20. XX w. liczył około 33 000 mieszkańców i znajdował się w województwie łódzkim i powiecie brzezińskim. Wojna i okupacja z lat 1914-1918 wywarły swe bolesne piętno. Upadek zakładów przemysłowych wywołał znaczny wzrost stopy bezrobocia. Warunki sanitarne i aprowizacyjne były uciążliwe dla mieszkańców miasta, na którego barki spadł obowiązek czynnego włączenia się w ogólnonarodowy wysiłek mobilizacyjny. Społeczeństwo miasta wykazało patriotyczną postawę. W mieście zorganizowały się i aktywnie działały: Komitet Obrony Kresów oraz Obywatelski Komitet Obrony Państwa. Miasto udostępniało kwatery dla wojska, a wielu mieszkańców Tomaszowa czynnie walczyło w szeregach Wojska Polskiego.

Zgromadzone w zasobie Archiwum Państwowego w Piotrkowie Trybunalskim Oddział w Tomaszowie Mazowieckim akta administracji samorządowej stanowią cenne źródło informacji. Najciekawsze pod tym względem są akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego. Zespół ten zawiera informacje związane m.in. z stacjonowaniem na terenie Tomaszowa oddziałów wojskowych oraz przetrzymywaniem jeńców wojennych. Istotnym tematem, pojawiającymi się w dokumentach magistratu Tomaszowa Mazowieckiego jest kwestia świadczeń materiałowych i finansowych na rzecz wojska oraz sprawa środków transportu dla wojska. W omawianym zespole znajduje się także komplet dokumentacji obrazującej proces mobilizacji rekrutów i ochotników. Ciekawym materiałem dającym wykładnię patriotyzmu i hojności społeczeństwa jest jednostka archiwalna poświęcona działalności lokalnych struktur Polskiego Czerwonego Krzyża. Znaleźć w niej można zestawienie pozyskanych materiałów oraz środków finansowych podczas zbiórki z dnia 15 października 1919 r., a także wzmiankę o przyznaniu charakteru wojskowego składom kolejowym wysłanym na front z darami od organizacji społecznych.

Bogaty materiał źródłowy tyczący się wojny polsko-rosyjskiej prezentują akta gmin wiejskich, w których znajduje się wiele interesujących materiałów dotyczących zabezpieczenia materiałowego wojska. Na uwagę zasługują m.in. listy poborowych. Zestawienia te zawierają niekiedy szczegółowe informacje o kondycji fizycznej żołnierzy, przebiegu służby wojskowej, miejscu zamieszkania itp.

Prezentowane na wystawie materiały stanowią wybór przykładów ukazujących zarówno wysiłek wojenny społeczeństwa regionu, jak również potencjał informacyjny tomaszowskich archiwaliów. Serdecznie zapraszamy do obejrzenia wystawy oraz rozwijania własnych pasji historycznych w oparciu o źródła archiwalne. 

 

 

Zestawienie pozyskanych materiałów i środków finansowych,
APTM, Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, sygn. III/338

 

Korespondencja w sprawie transportów wojskowych,
APTM, Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, sygn. III/338

 

Odezwa Naczelnika Państwa do Polaków,
APTM, Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, sygn. III/299

 

Obwieszczenie – "W obronie ziemi i wolności",
APTM, Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, sygn. III/299

 

Spis posiadaczy koni,
APTM, Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, sygn. III/222

 

Wykaz posiadaczy koni,
APTM, Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, sygn. III/223

 

Ogłoszenie o poborze koni,
APTM, Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, sygn. III/279

 

Korespondencja w sprawie poboru,
APTM, Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, sygn. III/169

 

Korespondencja w sprawie rezerwistek pobierających zapomogę ,
APTM, Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, sygn. III/172

 

Wykaz rezerwistek,
APTM, Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, sygn. III/172

 

Ogłoszenie w sprawie odroczenia służby wojskowej,
APTM, Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, sygn. III/273

 

Korespondencja w sprawie zażaleń wojskowych komisji poborowych,
APTM, Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, sygn. III/169

 

Korespondencja w sprawie jeńców,
APTM, Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, sygn. III/319

 

Korespondencja z dowództwem garnizonu,
APTM, Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, sygn. III/289

 

Korespondencja w sprawie schroniska dla jeńców,
APTM, Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, sygn. III/163

 

 
Telefonogram dowództwa Garnizonu,
APTM, Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, sygn. III/169

 

Karta służbowa,
APTM, Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, sygn. III/169

 

Rozkaz dzienny,
APTM, Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, sygn. III/169

 

Korespondencja w sprawie świadczeń dla żołnierzy,
APTM, Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, sygn. III/245

 

Pomoc dla żołnierzy,
APTM, Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, sygn. III/169

 

Korespondencja w sprawie demobilizacji,
APTM, Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, sygn. III/326

 

Lokale zajęte przez wojsko,
APTM, Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, sygn. III/169

 

Odezwa w sprawie daru narodowego dla Józefa Piłsudskiego,
APTM, Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, sygn. III/163

 

Komitet Obrony Kresów,
APTM, Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, sygn. III/169

 

Oferta Związku Stolarskiego,
APTM, Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, sygn. III/169

 

Podziękowanie wojska,
APTM, Akta miasta Tomaszowa Mazowieckiego, sygn. III/169

 

Dekret Naczelnika Państwa z 7 lutego 1919 r. w sprawie kar  za uchylanie od służby wojskowej,
APTM, Akta gminy Żelechlin z siedzibą w Żelechlinku, sygn. 30

Spis poborowych,
APTM, Akta gminy Żelechlin z siedzibą w Żelechlinku, sygn. 30

 

Zasiłki dla rodzin żołnierzy,
APTM, Akta gminy Żelechlin z siedzibą w Żelechlinku, sygn. 30

Instrukcja dla wójtów i komisarzy policji komunalnej w pracach przygotowawczych do poboru,
APTM, Akta gminy Żelechlin z siedzibą w Żelechlinku, sygn. 30

 

Korespondencja w sprawie osób uchylających się od poboru,
APTM, Akta gminy Żelechlin z siedzibą w Żelechlinku, sygn. 30

 

Spis poborowych uchylających się przed stawiennictwem,
APTM, Akta gminy Żelechlin z siedzibą w Żelechlinku, sygn. 30

 

Spis koni w gminie Janków,
APTM, Akta gminy Janków z siedzibą w Sławnie, sygn. 158

 

Spis mężczyzn urodzonych w 1899 r.,
APTM, Akta gminy Janków z siedzibą w Sławnie, sygn. 143

 

Korespondencja w sprawie rekwizycji podwód,
APTM, Akta gminy Lubochnia, sygn. 449

 

Wyciąg z rozkazu dowództwa 6 Armii,
APTM, Varia, sygn. 36

 

Książeczki wojskowe,
APTM, Varia, sygn. 53