75. rocznica zakończenia II wojny światowej

  • Drukuj zawartość bieżącej strony
  • Zapisz tekst bieżącej strony do PDF

6 maja 2020

W 2020 r. obchodzimy 75. rocznicę zakończenia II wojny światowej. Z tego też powodu zapraszamy wszystkich miłośników historii do zapoznania się z naszą wystawą wirtualną. Ukazuje ona wybór prasy, plakatów, fotografii i dokumentacji związanej z zakończeniem niemieckiej okupacji Piotrkowa Trybunalskiego, Tomaszowa Mazowieckiego i okolic.


Panorama Piotrkowa Trybunalskiego, ok. 1945 r.

II wojna światowa była największym konfliktem zbrojnym w dziejach Świata. Pochłonęła dziesiątki milionów ludzkich istnień, a w swym ostatecznym rozrachunku przyczyniła się do wielkich przemian politycznych i społecznych, dzieląc powojenną Europę „żelazną kurtyną” na dwa wrogie sobie obozy. Mimo, iż Polacy od pierwszych dni września 1939 r. podjęli walkę z hitlerowskimi Niemcami, a kolejne lata trwali u boku swych sojuszników, danina krwi żołnierskiej nie przyniosła efektów w postaci niezależności politycznej w powojennej Polsce. Lata okupacji ziem II Rzeczypospolitej przez wojska niemieckie i radzieckie, a także dwukrotne przemieszczenie się linii frontu, przyniosły potężne zniszczenia wojenne oraz cierpienia ludności cywilnej. Układ sił „wielkiej polityki”, określający kształt powojennej Europy na konferencjach międzysojuszniczych w Teheranie (1943 r.), Jałcie i Poczdamie (1945 r.) spowodował, iż ziemie polskie znalazły się w strefie wpływów Związku Radzieckiego – państwa z którym jeszcze ćwierć wieku wcześniej II Rzeczypospolita stoczyła krwawą i zwycięską wojnę – której punktem kulminacyjnym była Bitwa Warszawska 1920 r. Elementami powojennej codzienności Polaków były m.in. trud odbudowy wyniszczonej Ojczyzny, problemy organizacji nowej władzy, czy też walki politycznej, której jedną z emanacji było polskie podziemie antykomunistyczne. Dziś, z perspektywy 75 rocznicy zakończenia II Wojny Światowej, możemy wspólnie pochylić się z refleksją nad tamtymi, jakże trudnymi czasami, wydarzeniami i ich uczestnikami.

"Głos Piotrkowski" - echa wyzwolenia w prasie lokalnej.

 

W obliczu radzieckiej ofensywy Piotrków Trybunalski pełnił ważną rolę w niemieckim systemie obronnym, osłaniając od południowego wschodu Łódź. Załoga niemiecka miasta składała się z pododdziałów niemieckich 97 Dywizji Piechoty, Dywizji Grenadierów Pancernych „Brandenburg”, pułku piechoty SS „Ostland”, 19 Dywizji Pancernej, 10 Dywizji Grenadierów Pancernych oraz 174 Dywizji Piechoty. Piotrków miał bronić się uporczywie. Niemcy zakładali obronę okrężną, przyjmując tym samym znaczne zniszczenia zabudowy. W bezpośrednim sąsiedztwie miasta budowana była od połowy 1944 r. wielkimi nakładami sił i środków obronna „Linia Pilicy”, na którą składało się szereg żelbetonowych bunkrów i schronów. Część z nich ulokowana była w Tomaszowie Mazowieckim. W nocy z 16 na 17 stycznia 1945 r., oddziały Armii Czerwonej ruszyły w kierunku Piotrkowa. W południe 17 stycznia rozpoczęły się walki o Kamieńsk, będący ważnym węzłem komunikacji drogowej. Wieczorem tego dnia oddziały radzieckie przypuściły pierwszy szturm na Piotrków, na terenie którego również dokonano uprzednio licznych prac fortyfikacyjnych. Do drugiego szturmu doszło po północy. Atak prowadzony z trzech stron stopniowo przełamywał kolejne punkty oporu. Nad ranem 18 stycznia 1945 r. miasto było już niemal w całości w rękach Czerwonoarmistów. Ostatnie niemieckie punkty oporu padły we wczesnych godzinach popołudniowych. W tym samym dniu zdobyto Tomaszów Mazowiecki, w którym na nic się Niemcom zdały wielomiesięczne prace fortyfikacyjne. Konsekwencją walk prowadzonych w regionie była sprawa uporządkowania pochówków żołnierskich. Kwestia ta wykraczała poza ramy przedsięwzięcia sanitarnego, nabierając wydźwięku ideologicznego. Stosowne rozporządzenia kształtującej się nowej władzy regulowały w sposób szczegółowy zarówno proces scalania grobów, jak i redakcję napisów na pomnikach. W pierwszych tygodniach od wyzwolenia na ulicach Piotrkowa pojawiło się również Wojsko Polskie. W dniu 11 lutego 1945 r. odbyły się uroczystości powitana polskiej 9 Dywizji Piechoty, w trakcie których gen. Nałęcz-Gołębicki wygłosił okolicznościowe przemówienie i złożył kwiaty na grobie nieznanego żołnierza. W dniu 24 lutego miasto gościło ówczesnego Naczelnego Dowódcę Wojska Polskiego u boku Związku Radzieckiego – gen. Michała Rolę-Żymierskiego.

Piotrkowska defilada Wojska Polskiego w fotografii - luty 1945 r.

 

 Polska w latach 1939-1945 doświadczyła ogromnych zniszczeń wojennych. Ogólną wartość strat materialnych w granicach z 1945 r. szacowano na 258 mld zł, przy czym wskaźnik ten w przeliczeniu na jednego mieszkańca był najwyższy na świecie. Do tych wartości zaliczyć należy również zniszczenia i grabieże dokonane przez przemierzającą ziemie polskie Armię Czerwoną. Wynikały one nie tyle z bezpośrednich skutków działań wojennych, lecz z dewastacji i kradzieży, których ofiarą padały zarówno zakłady i gospodarstwa, jak i osoby cywilne. Taka postawa armii wyzwoleńczej rzutowała na niechętny jej stosunek ludności. Dane dla Piotrkowa Trybunalskiego pochodzące z końca maja 1945 r. szacowały sumę zniszczeń wojennych obiektów miejskich na ponad 90 tys. zł, zaś straty poniesione przez ludność Piotrkowa na kwotę blisko 250 tys. zł. Przestój produkcyjny odnotowały wszystkie instytucje gospodarcze – od największych zakładów produkcyjnych (hut szkła) po gazownię, elektrownię oraz inne podmioty. W wyniku znacznych nakładów pracy załóg stopniowo wznawiały one swoją działalność. Analogiczna sytuacja panowała również w pobliskim Tomaszowie Mazowieckim, czego przykładem była Tomaszowska Fabryka Sztucznego Jedwabiu, w której u schyłku okupacji zdemontowano i wywieziono niemal wszystkie maszyny. Inny zakład – Fabryka Sukna Kierst S.A. odnotował straty sięgające 30% wartości. Wznowienie produkcji opierało się o surowce podległe ścisłej reglamentacji. Niewielkie zakłady produkcyjne pozbawione takiej możliwości pozostawały nieczynne. Wśród strat polskich okresu II wojny światowej wyszczególnić należy również ubytki w dziedzinie dóbr kultury, w tym również straty archiwów państwowych. Przykładem tego był los zasobu Archiwum Państwowego w Piotrkowie Trybunalskim, które w latach okupacji działało pod zarządem niemieckim. Zgromadzone w archiwum akta usunięto z regałów zajętych na potrzeby magazynu żywności Wehrmachtu. Zarówno materiały archiwalne jak i środki ewidencyjne, pozostawione w nieładzie narażone zostały na zniszczenie. Część akt, odnosząca się m.in. do terenów włączonych do Niemiec, została wywieziona w latach 1941-1944 do archiwów w Poznaniu i Katowicach (łącznie 24 661 jednostek archiwalnych). W czerwcu 1944 r. do piotrkowskiego archiwum trafiła część zasobu ewakuowanego archiwum lubelskiego.

Grobownictwo wojenne - Piotrków Trybunalski.

 

Grobownictwo wojenne - Tomaszów Mazowiecki.

 

 

Straty i zniszczenia wojenne - Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim.

 

Straty wojenne - Tomaszów Mazowiecki.

 

Odezwy Armii Czerwonej do ludności zajętych terenów ziem polskich.

Rozwiń Metryka

Podmiot udostępniający informację:
Data utworzenia:2020-05-06
Data publikacji:2020-05-06
Osoba sporządzająca dokument:
Osoba wprowadzająca dokument:Aleksy Piasta
Liczba odwiedzin:3978